Νόσος Cushing: προκαλείται από αδένωμα της υπόφυσης το οποίο παράγει την ορμόνη ACTH. Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για καλοήθεις όγκους. Οι ασθενείς με νόσο Cushing είναι το σημαντικότερο υποσύνολο των ασθενών που πάσχουν από το λεγόμενο σύνδρομο Cushing. Το σύνδρομο Cushing χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα των ασθενών και μπορεί να οφείλεται σε όγκο της υπόφυσης, των επινεφριδίων ή όγκων που εμφανίζονται σε άλλα σημεία του σώματος (όγκοι με έκτοπη παραγωγή ACTH). Το 70% των ασθενών που εμφανίζουν σύνδρομο Cushing πάσχουν από όγκο της υπόφυσης. Τα περισσότερα ACTH αδενώματα είναι μικροαδενώματα(αδενώματα με μέγιστη διάμετρο μικρότερη του 1 εκατοστού). Η νόσος Cushing είναι σχετικά σπάνια αφού επηρεάζει 10-15 άτομα για κάθε εκατομμύριο πληθυσμού τον χρόνο. Πρόκειται κυριώς για νεαρούς ενήλικες, 20-25 ετών. Οι γυναίκες αποτελούν πάνω από το 70% των περιπτώσεων. Δεδομένου ότι η νόσος Cushing προκαλεί συμπτώματα που είναι συχνά στον γενικό πληθυσμό όπως παχυσαρκία, υπέρταση και διαβήτη, είναι πιθανό πολλοί ασθενείς να μένουν αδιάγνωστοι για πολλά χρόνια ή και για πάντα.

Επειδή τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα επιδρούν σε πολλά σημεία του σώματος αλλά και τον εγκέφαλο, τα πρώτα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια και πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Επηρεάζονται τα επίπεδα σακχάρου του αίματος, η αρτηριακή πίεση, η ακεραιότητα του σκελετού και του δέρματος, οι συνήθειες του εντέρου, το ανοσοποιητικό μας σύστημα και η ικανότητα να καταπολεμούμε νοσήματα, όπως επίσης η σεξουαλική λειτουργία και το συναίσθημα. Δυστυχώς η διάγνωση της νόσου Cushing συχνά καθυστερεί σημαντικά. Οι αλλαγές στο σώμα αφορούν πρόσληψη βάρους στο πρόσωπο (πανσεληνοειδές προσωπείο), στον λαιμό, και τον αυχένα (χαρακτηριστικός ήβος από λιπώδη ιστό). Οι αλλαγές στο δέρμα μπορεί να είναι εύκολο μελάνιασμα, κόκκινα μάγουλα και αυξημένη τριχοφυΐα στο πρόσωπο και το σώμα, αλλά και τριχόπτωση στη κεφαλή με λέπτυνση της τρίχας (χαρακτηριστικές είναι και οι ερυθρές ραγάδες στην κοιλακή χώρα σε αντίθεση με τις λευκές που παρατηρούνται κατά την αυξομείωση του σωματικού βάρους). Επίσης, οι ασθενείς εμφανίζουν αδυναμία, εύκολη κόπωση και απώλεια μυϊκού ιστού. Οι γυναίκες παρουσιάζουν διαταραχές του κύκλου συμπεριλαμβανομένης της αμηνόρροιας (απουσία εμμήνου ρύσεως), ενώ τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες εμφανίζουν μειωμένη σεξουαλική επιθυμία (libido). Άλλες σοβαρές διαταραχές που μπορεί να εμφανίσουν αυτοί οι ασθενείς είναι υπέρταση, διαβήτης, οστεοπόρωση (η οποία μάλιστα οδηγεί συχνά σε κατάγματα των σωμάτων τη σπονδυλικής στήλης) και κατάθλιψη (πολλές φορές από τα πρώτα κλινικά συμπτώματα, κάτι που οφείλουν να έχουν υπόψιν οι ψυχίατροι). Οι ασθενείς που πάσχουν μπορεί να διαγνωσθούν δυστυχώς μετά από αρκετά χρόνια κατά την διάρκεια των οποίων είναι συμπτωματικοί. Η σύγκριση παλιών με νεότερες φωτογραφίες συχνά καταδεικνύει δραματικές αλλαγές στην εμφάνιση με το πέρασμα των χρόνων.

Ορμονική Το πρώτο βήμα για τη διάγνωση της νόσου Cushing είναι η επιβεβαίωση της αυξημένης έκκρισης κορτιζόλης με μέτρηση ελεύθερης κορτιζόλης μετά από 24ωρη συλλογή ούρων, μεσονύχτια κορτιζόλη σιέλου και/ή δοκιμασία καταστολής δεξαμεθαζόνης. Εάν τα επίπεδα ACTH του αίματος είναι υψηλά ή φυσιολογικά, τότε η πηγή είναι είτε ένα αδένωμα της υπόφυσης που εκκρίνει ACTH ή ένας όγκος ο οποίος παράγει έκτοπα ACTH. Η δοκιμασία καταστολής δεξαμεθαζόνης και/ή λήψη δείγματος από τον λιθοειδή κόλπο του εγκεφάλου(κάτι που απαιτεί μονοήμερη νοσηλεία και εκλεκτικό ενδαγγεικό καθεηρισμό και των 2 λιθοειδών κόλπων του εγκεφάλου) μπορεί να διαχωρίσει την έκτοπη παραγωγή ACTH από την παραγωγή ACTH από την υπόφυση (Νόσος Cushing). Η λήψη δείγματος από τον λιθοειδή κόλπο δεν θα πρέπει ποτέ να γίνεται πριν επιβεβαιωθεί η διάγνωση του συνδρόμου Cushing αλλά είναι πολύ χρήσιμο προεγχειρητικό εργαλείο για το ακριβή προσδιορισμό της εντόπισης του αδενώματος εντός του τουρκικού εφιππίου. Απεικονιστική Όταν επιβεβαιωθεί η διάγνωση του συνδρόμου Cushing μέσω των ορμονικών τεστ, η μαγνητική τομογραφία της υπόφυσης μπορεί να ανιχνεύσει ένα αδένωμα σε ποσοστό 70-80% των ασθενών. Η δυναμική μαγνητική τομογραφία μετά από ενδοφλέβια έγχυση παραμαγνητικής ουσίας- γαδολινίου είναι μία νέα τεχνική που μπορεί να διαγνώσει μικρά αδενώματα που δεν απεικονίζονται στη συμβατική μαγνητική τομογραφία της υπόφυσης. Η αξονική τομογραφία των επινεφριδίων είναι πολύ χρήσιμη στην διαπίστωση της παρουσίας ή την επιβεβαίωση της απουσίας κάποιου όγκου των επινεφριδίων που μπορεί να προκαλέσει σύνδρομο Cushing.

Διαρρινική Ενδοσκοπική Χειρουργική: Η χειρουργική αφαίρεση είναι η κύρια μέθοδος για την επίτευξη μακροχρόνιας ύφεσης στην περίπτωση την νόσου Cushing. Τα ποσοστά ύφεσης που επιτυγχάνονται είναι 80-90% για μικροαδενώματα και 30-70% για χωροκατακτητικά αδενώματα και μακροαδενώματα. Για μικροαδενώματα που δεν απεικονίζονται το ποσοστό επιτυχίας της χειρουργικής επέμβασης είναι 40-60%. Λόγω της βελτιωμένης επισκόπησης του όγκου που επιτυγχάνεται με τη διαρρινική ενδοσκοπική τεχνική, αυτή είναι πλέον η μέθοδος εκλογής για τους περισσότερους ασθενείς που πάσχουν από αδενώματα υπόφυσης, συμπεριλαμβανομένων των ACTH αδενωμάτων. Η μακροχρόνια παρακολούθηση, με μέτρηση επιπέδων ελεύθερης κορτιζόλης σε 24ωρη συλλογή ούρων κάθε 6 μήνες, είναι απαραίτητη για τον αποκλεισμό υποτροπής του όγκου, που συμβαίνει σε ποσοστό 5-10% των ασθενών.

Η φαρμακευτική θεραπεία εφαρμόζεται στην περίπτωση ασθενών όπου δεν επιτυγχάνεται ύφεση της νόσου ή του συνδρόμου Cushing μετά από χειρουργική επέμβαση. Φάρμακα που στοχεύουν στα επινεφρίδια, όπως η κετοκοναζόλη (σύνηθες αντιμυκητισιακό φάρμακο), η οποία εμποδίζει την παραγωγή στεροειδών (κορτιζόλης) από τα επινεφρίδια. Τα φάρμακα αυτά είναι αρχικά αποτελεσματικά, αλλά έχουν κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ ο μακροπρόθεσμος έλεγχος της νόσου είναι μάλλον φτωχός. Σε ασθενείς με εμμένουσα Νόσο Cushing μετά από χειρουργική επέμβαση, έχουν δοκιμασθεί δύο νέα φάρμακα, η πασιρεοτίδη και η μιφεπριστόνη. Και τα 2 φάρμακα έχουν δείξει μερική αποτελεσματικότητα στις κλινικές μελέτες. Η πασιρεοτίδη συνδέεται εκλεκτικά με τους υποδοχείς σωματοστατίνης και ιδιαίτερα με τον υποδοχέα σωματοστατίνης 5. Στις κλινικές μελέτες, η πασιρεοτίδη πέτυχε την μείωση των επιπέδων ελεύθερης κορτιζόλης στα ούρα στην πλειοψηφία των ασθενών με νόσο Cushing. Η κύρια ανεπιθύμητη ενέργεια είναι η υπεργλυκαιμία. Η μιφεπριστόνη είναι ένας αποκλειστής των υποδοχέων γλυκοκορτικοειδών. Επιτυγχάνει βελτίωση των συμπτωμάτων σε ασθενείς με Cushing και βελτιώνει τον έλεγχο των επιπέδων γλυκόζης του αίματος. Οι κύριες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι υποφυσιακή ανεπάρκεια, υποκαλιαιμία και κολπική αιμορραγία στις γυναίκες.

Σε ασθενείς με μεγαλακρία που δεν μπορεί να ελεγχθεί με χειρουργική και φαρμακευτική θεραπεία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (μία δόση) ή ακτινοθεραπεία (περισσότερες δόσεις). Οι παραπάνω τεχνικές είναι αποτελεσματικές στην μείωση των επιπέδων GH και IGF-1 σε ποσοστό περίπου 40-60% των ασθενών. Παρόλα αυτά, η μείωση των επιπέδων των ορμονών παίρνει περισσότερο χρόνο με την ακτινοθεραπεία (μέσος όρος 7 έτη) σε σχέση με την ακτινοχειρουργική (μέσος όρος 18 μήνες). Υποφυσιακή ανεπάρκεια μπορεί να συμβεί, μετά από χρόνια, και με τις δύο μεθόδους. Επιπλοκές, όπως απώλεια όρασης, είναι σπάνιες με τις παραπάνω μεθόδους.